Er is een grote behoefte aan een effectieve behandeling voor patiënten met ALS. Ondanks dat we enorm veel te weten zijn gekomen over de oorzaak van ALS, is het aantal succesvolle medicijnstudies voor het bepalen van een behandeleffect laag. Een belangrijke oorzaak is het gebrek aan gevoelige meetinstrumenten voor de selectie van de meest geschikte medicijnen voor grootschalige medicijnstudies, wat resulteert in een hoger risico op falen, verlies van middelen, en nog belangrijker, extra vertraging bij het vinden van effectieve medicijnen.
In dit project wordt dit cruciale aspect aangepakt door de mogelijkheden van een innovatieve ‘elektrofysiologische spierscan’ te onderzoeken. Deze spierscan levert gevoelige en objectieve uitkomstmaten op die van groot belang zijn om behandeleffecten te bepalen in een vroege fase van medicijnstudies. Dit maakt een snellere selectie van de meest geschikte potentiële medicijnen mogelijk, versnelt het proces van medicijnontwikkeling en zal uiteindelijk de kans op succes aanzienlijk vergroten.
ALS wordt gekenmerkt door progressief verlies van motorische zenuwcellen. Dit zijn de zenuwcellen die de spieren aansturen. Het verlies van deze zenuwcellen zorgt uiteindelijk voor de progressieve klachten van ALS-patiënten. Toch is soms al meer dan de helft van de motorische zenuwcellen verloren voordat er merkbare klachten van spierzwakte optreden.
Methoden die het verlies van deze zenuwcellen kunnen meten, zouden eerder veranderingen kunnen opmerken en nauwkeuriger het ziektebeloop kunnen volgen vergeleken met standaard uitkomstmaten (bijv. vragenlijsten, spierkracht of longfunctie). Een gevoeligere uitkomstmaat kan het effect van experimentele medicijnen op het ziektebeloop sneller aantonen, waardoor eerder de waarde ervan bepaald kan worden voor een verder vervolg bij grootschalige medicijnstudies. In dit project gaan we daarom de elektrofysiologische spierscan als meetinstrument voor motorisch zenuwcelverlies testen en de betrouwbaarheid ervan beoordelen in gespecialiseerde ALS-klinieken.
In dit project werken we op internationaal niveau samen met onderzoeksgroepen die aanvullende gegevens en expertise hebben met de toepassingen van de elektrofysiologische spierscan. Zo creëren we een netwerk om veelbelovende uitkomstmaten voor het volgen van het ziektebeloop verder te verkennen. Dit biedt bovendien de mogelijkheid om kennis en expertise tussen de verschillende centra uit te wisselen. Tot slot gaan we ons met deze gezamenlijke kennis richten op de uitdagingen die komen kijken bij de implementatie in grootschalig onderzoek en toekomstige medicijnstudies.
Gevoelige meetinstrumenten zijn nodig om de ziekteprogressie nauwkeurig te volgen om uiteindelijk behandeleffecten te kunnen bepalen bij medicijnstudies. De elektrofysiologische spierscan is zo’n veelbelovend meetinstrument waarmee het verlies van zenuwcellen over de tijd gemeten kan worden en wat mogelijk als uitkomstmaat kan dienen bij medicijnstudies. Een belangrijk onderdeel van dit project is om op internationaal niveau samen te werken en te leren van eerdere studies uitgevoerd met de spierscan om te verkennen hoe de spierscan uiteindelijk toegepast kan worden bij toekomstige medicijnstudies.
Inmiddels hebben we deze internationale samenwerking tussen verschillende internationale centra (uit Denemarken, Australië, Turkije en Nederland) succesvol opgezet. De afgelopen periode hebben we toegang gekregen tot een aantal eerdere studies uitgevoerd met de spierscan om deze verder te kunnen analyseren. Door de gegevens van deze studies te bundelen kunnen we in een grote groep patiënten een vergelijking maken tussen de uitkomstmaten verkregen uit de spierscan en de standaard uitkomstmaat (vragenlijst). Daarbij hebben we in de computer met deze gegevens een medicijnstudie nagebootst. De computersimulaties laten zien dat met de spierscan in vergelijking met de standaard uitkomstmaat waarschijnlijk minder patiënten nodig zijn om behandeleffecten te kunnen meten. De resultaten van de computersimulaties zijn veelbelovend en een belangrijke verkennende stap richting de toepassing in toekomstige medicijnstudies.
Bovenstaande tussentijdse bevindingen zijn inmiddels gepresenteerd op het online ENCALS (the European Network for the Cure of ALS) congres in mei 2021¹. De resultaten zullen binnenkort ook online gepresenteerd worden op het komende ECCN (European Congress of Clinical Neurophysiology) congres.
¹Sleutjes BTHM et al. Monitoring disease progression with electrophysiological markers derived from compound muscle action potential scans in amyotrophic lateral sclerosis. ENCALS, mei 2021.